فیلر کردن و اصول آن را بشناسیم
اساس کارکرد درست پیشرانه، به شکل فزاینده‌ای به نحوه صحیح عملکرد سوپاپ‌ها مربوط می‌شود. باز و بسته‌شدن سوپاپ دود و هوا یعنی دم و بازدم صحیح موتور و این یعنی افزایش بازدهی.
این عمل به قدری اهمیت دارد که امروزه بیشترین محل مانور مهندسان پیشرانه، بعد از بخش سوخت‌رسانی، مربوط به قسمت دم و بازدم موتور می‌شود. تا جایی که حتی با آوانس و ریتارد‌کردن سوپاپ‌ها، امروزه تکنولوژی زمان‌بندی متغیر بازشدن سوپاپ‌ها نیز به امری عادی در پیشرانه‌سازان برتر دنیا تبدیل شده است و حتی شرکت‌های داخلی نظیر ایران خودرو نیز به اهمیت طراحی پیشرانه‌هایی اینچنین پی برده‌اند. البته قابل ذکر است که برخی از موتور‌سازان مطرح دنیا، به روش‌های دیگر از زمان‌بندی متغیر دم و بازدم پیشرانه بهره می‌گیرند.
شیم‌گیری تا فیلرگیری
اول از همه بهتر است تا معنی فیلر اتومات یا فشار روغنی را در بحث پیشرانه بدانیم و آن را با حالت شیم‌گیری مقایسه کنیم. فیلرگیری به طور ساده، به تنظیم فاصله محرک سوپاپ با آخرین بخش سوپاپ گفته می‌شود. به این معنی که بنا به نوع طراحی موتور، ممکن است که بادامک به طور مستقیم به سوپاپ و استکانی بالای آن نیرو وارد کند و یا این کار توسط اسبک‌ها (انگشتی سوپاپ) انجام شود.
اما در کل تنظیم فاصله محرک سوپاپ با بالاترین بخش سوپاپ و قسمت دریافت‌کننده این تحریک را فیلرگیری می‌گویند. هر وقت موتوری تازه بسته می‌شود و یا حس می‌کنیم که سیستم و اساس کاری سوپاپ‌ها به‌درستی کار نمی‌کنند، باید فیلرگیری کنیم. اما در برخی پیشرانه‌ها، لقی سوپاپ توسط لایه‌های روغن تنظیم می‌شود و این کار بسته به شرایط دمایی موتور صورت می‌گیرد که به آنها فیلر اتومات و یا فشار روغنی می‌گویند که شایع‌ترین این پیشرانه‌ها، موتورهای خودروهای آمریکایی قدیمی هستند.
اما باز‌هم در این پیشرانه‌ها، فیلرگیری برای بار اول بعد از بسته‌شدن سرسیلندر، لازم است اما پیداکردن بهترین شرایط فاصله در حین کارکرد بعد از فیلرگیری اولیه به طور خودکار انجام می‌شود. اما گاهی مواقع فاصله قابل تنظیم شدن به صورت خودکار نیست. از طرفی میل بادامک در جای خود ثابت است و محرک اصلی، بادامک‌ها هستند. در این حالت برای تنظیم لقی از قرص‌های فلزی به نام شیم استفاده می‌شود و برای رسیدن به بهترین میزان لقی باید از شیم با قطر‌های مختلف و البته مناسب استفاده کرد. به این عمل، شیم‌گیری می‌گویند که بهترین مثال از این نوع روش فیلرگیری و تنظیم لقی سوپاپ، موتورهای خانواده پژو و سمند هستند.
فیلرگیری
در فیلرگیری معمولا نیازی به باز‌کردن میل بادامک و سوپاپ‌ها نیست که البته شرایط سلامت سیستم سوپاپ‌بندی نیز شرط است. فیلرگیری نیز با همان روش قیچی سوپاپ انجام می‌شود. آچار فیلر را گرفته و با رد‌کردن از زیر سوپاپ آماده فیلر‌شدن، لقی آن را به دست می‌آوریم. اگر لقی کمتر از حد مجاز بود که باید با باز‌کردن پیچ سر اسبک‌ها، میزان فیلر را به حد مجاز برسانیم و اگر لقی بیش از مقدار استاندارد و تعریف شده آن باشد، باز هم با تنظیم پیچ سر اسبک، باید لقی استاندارد را به دست آوریم.
روش چرخش موتور برای فیلرگیری
برای فیلرگیری و کار‌کردن سیستم سوپاپ‌بندی، لازم است تا میل‌لنگ را بچرخانیم. برای این کار می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد. برای مثال برخی با کمک یک آچار و انداختن آن به سر پولی میل‌لنگ، موتور را می‌چرخانند. همچنین می‌توان با کمک تسمه پروانه و پروانه موتور نیز میل‌لنگ را چرخاند. همچنین می‌توان با گذاشتن خودرو در یک دنده سبک مثل دنده آخر و جک زدن زیر یک چرخ از محور محرک خودرو، با چرخش تایر اقدام به حرکت میل‌لنگ و دیگر قسمت‌های موتور کنیم. این کار را می‌توانیم با دنده گذاشتن خودرو و هُل دادن آن نیز انجام دهیم. تمام موارد بالا بستگی به مکانیک و البته نوع قرارگیری پیشرانه خودرو دارد.
چرا فیلرگیری
سوپاپ و بادامک‌ها دارای ساختار سختی هستند تا کمترین خوردگی و فرسایش را در حین کار داشته باشند تا به این ترتیب، همیشه میزان باز شدن سوپاپ‌ها و در نتیجه دم و بازدم موتور به بهترین نحو ممکن انجام شود.
از این رو اگر فاصله بازی سوپاپ زیاد باشد، تنفس موتور به مشکل برخواهد خورد که یا دود به طور کامل خارج نمی‌شود و یا هوا به اندازه کافی وارد سیلندرها نخواهد شد. اما اگر لقی از اندازه مجاز کمتر باشد، سوپاپ‌ها در حین کار و خصوصا در زمان گرم‌شدن پیشرانه و انبساط حرارتی قطعات، دچار تنش و فشردگی بالایی شده و ممکن است از ساق بشکند و ساییدگی بادامک‌ها و یا خرابی انگشتی‌ها و… را در پی داشته باشد. پس به این نتیجه میرسیم که هدف از فیلرگیری و تنظیم لقی سوپاپ، رسیدن به بهترین راندمان کاری در تنفس موتور و دوری از آسیب‌هایی است که سیستم سوپاپ‌بندی را تهدید می‌کند. بد نیست بدانیم که برای فیلرگیری و اینکه موتور باید سرد یا گرم باشد، بهتر است به دستورالعمل سازنده آن مراجعه کنیم اما معمولا بهترین دما برای فیلرگیری اکثر پیشرانه‌ها، زمانی است که موتور خودرو دمایی بین 30 تا 40 درجه سانتی‌گراد دارد؛ یعنی حد وسط دمای کاری آن.
مفهوم قیچی سوپاپ‌ها
قیچی سوپاپ را می‌توان به طور ساده به همپوشانی باز بودن هر دو سوپاپ دود و هوا معنی کرد. به این صورت که در زمانی که سوپاپ دود در حال بسته شدن است و سوپاپ هوا شروع به باز شدن می‌کند، سوپاپ‌ها در حالتی الاکلنگی قرار می‌گیرند که به آن قیچی سوپاپ می‌گویند. البته بازشدن سوپاپ هوا نباید بیشتر از 2 تا نهایتا 3 میلیمتر شود و در این حالت باید حرکت موتور را نگاه داشت. در این زمان سوپاپ دود کاملا بسته شده است. انجام دقیق عمل قیچی سوپاپ در زمان فیلرگیری بسیار اهمیت دارد.
شیم‌گیری
برای انجام هر عملی از جمله شیم‌گیری باید به دستورات شرکت تولیدکننده درباره میزان لقی و شیم مجاز برای سوپاپ‌های دود و هوا مراجعه کرده و آن را به کار ببریم. اما بعد از پیداکردن میزان مجاز توصیه شده در دفترچه‌های راهنما، شیم‌گیری باید در دو مرحله مجزا انجام شود.
در ابتدا باید بدانیم که شیم‌گیری و فیلرگیری برای سوپاپ‌های سیلندری انجام می‌شود که هیچ کدام از سوپاپ‌ها در حالت تحت فشار نبوده و آزاد باشند. مرحله اول، اندازه‌گیری لقی فعلی سوپاپ‌هاست. پس سیلندر 4 را در حالت قیچی قرار داده و با دسته ورق‌های فیلر (آچار فیلر که تشکیل شده از ورقه‌های نازک با ضخامت‌های دقیق) اندازه‌های سیلندر دورتر یعنی سیلندر 1 را که سوپاپ‌ها در حالت آزاد قرار دارند، یادداشت می‌کنیم. سپس سیلندر 3 را در حالت قیچی قرار داده و اندازه‌های سیلندر 2 را یادداشت می‌کنیم.
فراموش نکنیم که لقی باید به گونه‌ای باشد که تیغه فیلر آزادانه در فاصله بالای سوپاپ جابه‌جا نشود اما بتواند با اعمال نیروی اندکی نیز از محل لقی عبور کند. این کار را برای سیلندرهای دیگر نیز انجام می‌دهیم. به این صورت که با قیچی‌کردن سیلندرهای 2 و 1 نیز به ترتیب، سیلندرهای 3 و 4 را فیلر زده و یادداشت می‌کنیم. اعداد به دست آمده را مطالعه کرده و در صورتی که فاصله آنها و میزان لقی از حد استاندارد و سفارش شده شرکت مادر خیلی دور بود، باید میل سوپاپ را باز کرده و با استفاده از شیم مناسب، لقی مجاز را برای سوپاپ‌ها اعمال کنیم.
یک نکته درباره قیچی سوپاپ
قیچی‌کردن سوپاپ‌ها برای موتورهای خورجینی و یا 6سیلندرهای خطی متفاوت است که بستگی به نوع و زمان احتراق سیلندرها دارد. اما در 6سیلندرهای خطی نیز از همان روش دور در دور و نزدیک در نزدیک استفاده می‌شود.
در این حالت نیز سیلندرهای 1 و6 باهم، سیلندرهای 2 و 5 باهم و در آخر سیلندرهای 3 و 4 باهم قیچی می‌شوند. البته این را باید در نظر داشته باشیم که می‌توان با قیچی کردن سوپاپ‌های یک سیلندر، هر دو سوپاپ یک سیلندر دیگر را به طور کامل فیلرگیری کنیم و در این میان سوپاپ دود و هوای سیلندرهای دیگری را نیز فیلر کنیم که این روش به خاطر پیچیدگی‌هایش، معمولا انجام نمی‌شود و هر سیلندر به طور کامل با سیلندر مقابلش فیلر می‌شود
فيلرگيري سوپاپ ها
تنظيم ميزان لقي در مكانيزم سوپاپ را فيلرگيري گويند ، انجام فيلرگيري عمدتاً به دو دليل زير مي باشد :
1-كنترل ميزان انبساط و انقباض حرارتي قطعات مكانيزم سوپاپ به جهت عملكرد مطلوب مكانيزم
2-بهينه نمودن تايمينگ سوپاپ ها به وسيله ايجاد لقي مناسب بين قطعات مكانيزم سوپاپ
براي تنظيم لقي يا فيلرگيري هر كدام از سوپاپ ها بايد مطمئن شويم كه آن سوپاپ به صورت كامل بسته بوده تا بتوان حداكثر لقي را اندازه گيري نمود. از اينرو انتهاي تراكم و ابتداي احتراق زمان مناسبي است كه به طور قطع در صورت صحيح بودن تايمينگ سوپاپ ها ، هر دوسوپاپ سيلندر مورد نظر بسته مي باشند .
براي مشخص كردن انتهاي تراكم و ابتداي احتراق هر سيلندر به سیلندر های قرینه توجه می کنیم( که در موتور های چهار سیلندر (2-3)و(1-4) باهم قرینه هستند) به طور مثال هنگامي كه سيلندر 3 در وضعيت انتهاي تراكم و ابتداي قدرت قراردارد ، سيلندر مقابل آن يعني سيلندر 2 در انتهاي تخليه يا مكش قرار گرفته است. این لحظه در واقع وضعيت قيچي سوپاپ هاي سيلندر 2 را نشان مي دهد ، بنابراين مي توان براي فيلرگيري هر سيلندر، سيلندر مقابل آن را در وضعيت قيچي قرار داد تا سيلندر مورد نظر در انتهاي تراكم و ابتداي احتراق قرار گرفته و عمل تنظيم لقي يا فيلر گيري را انجام داد. از اين رو با قيچي سيلندر يك ، سيلندر 4 را فيلرگيري كرده و با قيچي سيلندر 2 سيلندر 3 را فيلرگيري مي كنيم و سپس جاي سيلندرها را برعكس كرده به نحوي كه با قيچي سيلندر چهار ، سيلندر يك را فيلرگرفته و با قيچي سيلندر 3 سيلندر 2 فيلرگيري مي شود .
براي انجام فيلرگيري ، ابتدا سيلندر مقابل سيلندر مورد فيلرگيري را در وضعيت قيچي قرار داده و سپس مطابق شكل مهره و پيچ تنظيم را شل كرده و فيلر مورد نظر را بين انتهاي ساق سوپاپ و سراسبك قرار مي دهيم . سپس پيچ تنظيم را آنقدر سفت مي كنيم تا فيلر مورد نظر به صورت مماسي بين انتهاي ساق سوپاپ و سراسبك حركت كند . مقدار فيلر سوپاپ هاي دود و هواي موتور خودرو پراید 0/3ميلي متر و در موتورهاي خودروهاي سمند ،405 و پارس ، ميزان فيلر سوپاپ هوا 0/2 و فیلر سوپاپ دود 0/4 ميلي متر مي باشد.
شکل فیلرگیری
فیلرگیری کار سختی نیست ، ما در اینجا 4 راهنمای فیلرگیری که درست تر بنظر می رسیدند را بیان می کنیم :
راهنمای فیلرگیری موتور 1 :
فيلرگيري اتومبيلهاي پيكان و پژو RD (هر دو يك موتور دارند) كه به شرح زير مي باشد :
ابتدا درب سوپاپ را باز كنيم و بعد با چرخاندن ميل لنگ (بوسيله چرخاندن پروانه) سيلندر 1 را در حالت قيچي قرار داده و سيلندر 4 را فيلرگيري مي كنيم . (فيلر 30 براي سوپاپ دود و فيلر 25 براي سوپاپ هوا)
بعد سيلندر 3 را قيچي كرده سيلندر 2 را فيلرگيري مي كنيم . سپس سيلندر 4 را قيچي كرده 1 را فيلرگيري مي كنيم و در انتها سيلندر 2 را قيچي كرده و 3 را فيلرگيري مي كنيم .
نکته : همیشه فیلر هوا کمتر از فیلر دود است.
راهنمای فیلرگیری موتور 2 :
بهترين وسريعترين روش فيلر گيري بشرح زير است:
سيلندر( 4) در حالت قيچي قرار داده و سيلندر(1) هر(دو سوپاپ دود و هوا) وسيلندر(2) سوپاپ (هوا) وسيلندر(3) سوپاپ(دود) را فيلر گيري كنيد.
سيلندر( 1) در حالت قيچي قرار داده و سيلندر(4)هر(دو سوپاپ دود و هوا) و(سيلندر2) سوپاپ(دود) و(سيلندر 3) سوپاپ (هوا.)را فيلر گيري كنيد.
براي چرخاندن موتور دو راه داريد:
1-با بكس پولی ميل لنگ را بچر خانيد.
2-زير يكی چرخ های محرک جک زده وخودرو را در( دنده 4 )گذاشته ولاستيک را با دست بچرخانيد تا موتور بچرخد.
حالت قيچي سوپاپ ها :
مثلا(سيلندر 1)دوسوپاپ دارد: هوا ودود.
موتور را انقدر بچرخانيد كه سوپاپ دود تا آخر بالا امده وسوپاپ هوا ميخواهد پايين برود. به محض حركت سوپاپ هوا به پايين .ديگر موتور را نچرخانيد .اين حالت را قيچي سوپاپ مي نامند.
راهنمای فیلرگیری موتور 3 :
تقریبا تمام خودروها به این شکل فیلرگیری می شوند . میل لنگ ماشین را بچرخانید یا بوسیله تسمه پروانه یا در بعضی ماشین ها بوسیله آچاری که به میل سوپاپ می خورد .
باید ببینید سوپاپ های کدام سیلندر در حالت قیچی قرار گرفته اند .
حالت قیچی چیست؟ حالتی که سوپاپ دود بالا آمده بسته شده و سوپاپ هوا در حال باز شدن است میگن حالت قیچی سوپاپ ها البته نه اینکه سوپاپ هوا تا آخر باز شود ، به اندازه دو سه میلیمتر که پایین برود کفایت می کند .
میل لنگ رو بچرخونید تا یکی از سیلندرها سوپاپ ها در حالت قیچی قرار بگیرد حالا میرسیم به قانون دور در دور نزدیک در نزدیک . یعنی چی؟ یعنی اینکه مثلا در موتور چهار سیلندر اگر سیلندر چهار قیچی کرد سیلندر یک رو فیلرگیری می کنید , اگر سیلندر سه قیچی کرده بود سیلندر دو رو فیلرگیری می کنید و برعکس . در موتور های شش سیلندر هم همینطور اگر سیلندر یک قیچی کرد سیلندر شش رو فیلرگیری می کنید اگر سیلندر دو قیچی کرد سیلندر پنج رو فیلرگیری می کنید و برعکس . به این روش قانون دور در دور نزدیک در نزدیک می گویند البته در موتورهای خطی نه موتورهای V شکل . بعد برای سیلندری که نوبت فیلرگیری هست مهره قفلی روی پیچ تنظیم فیلر ( روی اسبک همان سوپاپ را به طرف پایین فشار می دهد ) را شل می کنید البته بعضی ماشین ها اسبک ندارند چون میل سوپاپ رو هستند و مستقیما بادامک میل سوپاپ ، سوپاپ رو به طرف پایین فشار می دهد ههمان هم پیچ و مهره تنظیم فیلر دارد .
وقتی مهره شل شد فیلر را زیر محلی که اسبک به ته سوپاپ برخورد می کند قرار می دهید ( بسته به نوع ماشین فیلر فرق می کند) فرضا فیلر 0/2 برای سوپاپ هوا اگه فیلر مابین فضای اسبک و ته سوپاپ) نرود باید پیچ را کمی شل کنید ( همان پیچی که مهره را قبلا شل کردید ) و دوباره فیلر رو بزارید و امتحان کنید مقدار سفتی فیلر باید طوری باشد که نه انقدر سفت باشد که وقتی فیلر رو می خواهید از مابین انها بیرون بکشید روی ان خط بکشد. نه انقدر شل باشد که براحتی از بین انها عبور کند ( اصطلاحاً حالت کارد و پنیر ) وقتی به نظرتان اندازه فیلر درست شد پیچ را در همان حالت نگه می دارید و مهره قفلی را محکم می کنید و تمام سیلندرها به همین صورت ادامه می دهید ( البته با قانون قیچی کردن و دور در دور نزدیک در نزدیک) و هر موتوری هم اندازه فیلر خاصی دارد، در بعضی فیلر سوپاپ دود و هوا یکسان است و در بعضی دیگر متفاوت . در این مورد به دفترچه راهنمای خودرو مراجعه کنید . ولی مقدار فیلر سوپاپ های پیکان و آردی : سوپاپ هوا 20 صدم میلیمتر و سوپاپ دود 40 صدم میلیمتر . اگه جایی دیدید نوشته 2 و 4 دهم میلیمتر هم همان است.
فیلرگیری خودروهای دیزلی هم به همین صورت انجام می شود و تفاوتش در چرخاندن موتور است در بعضی کامیون ها یک طرف اکسل عقب جک میزنند تا چرخ از زمین کنده شود بعد ماشین را در دنده سبک قرار می دهند. و یک نفر چرخ عقب رو می چرخاند تا موتور بچرخد و یک نفر دیگر که مسئول فیلرزدن است مقدار چرخاندن چرخ عقب رو کنترل می کند هر موقع سوپاپ سیلندری قیچی کرد به نفری که چرخ رو می چرخاند می گوید همانجا چرخ را نگه دارد و یا در بعضی کامیون ها جایی که سنسور دور موتور وصل است سنسور را باز می کنند و با پیچ گوشتی دندانه های فلایویل را می چرخانند تا به حالت قیچی برسد. بعضی تعمیرکارها هم اهرم خاموش کن پمپ انژکتور را در حالت خاموش نگه میدارند و تک استارت میزنند تا به حالت قیچی برسد.
راهنمای فیلرگیری موتور 4 :
در روش فیلرگیری پراید در مرحله اول پراید باید با موتور گرم و دمای نرمال فیلر شود (طبق گفته شرکت سازنده) منظور از دمای نرمال این است که موتور در جا کار کند و تا حدی گرم بشود که فن شروع به کار کند ( البته اگر ترموستات و فشنگی آب سالم باشند ) وقتی فن شروع بکار کرد و. سپس خاموش شد بعد از حدود 10 دقیقه فیلر گیری کنید که دمای نرمال برای پراید حدود 90 درجه می باشد (اگر اشتباه نکنم) .اگر در دمای نرمال فیلر گیری کنید مطمئنا صدای اضافی نخواهید شنید مگر اینکه : فیلر خراب باشد – روغن موتور بیش از حد رقیق باشد – گاید سوپاپ و سیت سوپاپ زخمی و خراب باشند که در این صورت سوپاپ مرتب از تنظیم خارج می شود.
حال روش فیلرگیری موتور پراید ،
زمانی که سوپاپ دود سیلندر1 کامل باز بود سوپاپ هوا سیلندر3 وسوپاپ دود سیلندر4 رو فیلر می زنید.
زمانی که سوپاپ دود سیلندر 3کامل باز بود سوپاپ هوا سیلندر4وسوپاپ دود سیلندر 2 رو فیلر می زنید.
زمانی که سوپاپ دود سیلندر4کامل باز بود سوپاپ هوا سیلندر2وسوپاپ دود سیلندر 1 رو فیلر می زنید.
زمانی که سوپاپ دود سیلندر 2کامل باز بود سوپاپ هوا سیلندر1وسوپاپ دود سیلندر 3 رو فیلر می زنید.
مقدار فیلر پراید را معمولاً 25-25 یا 25-30 قرار می دهند،برای اطمینان به راهنمای موتور مورد نظر مراجعه فرمائید ، میزان کارکرد موتور در میزان فیلر کمی موثر است.
