شير ترموستاتيک چيست؟
به منظور بهينه سازي مصرف سوخت، نياز است كه سيستم رادياتور مجهز به شير ترموستاتيک باشد. شيرهاي ترموستاتيک رادياتور با قابليت تنظيم دما توسط ترموستات مي‌توانند، دماي اتاق را در درجه حرارت مورد نظر ثابت نگه دارند. و با تنظيم دماي اتاق در محدوده 21-18 درجه‌ي سانتي گراد بيش‌ترين مقدار صرفه‌جويي در مصرف سوخت به دست مي‌آيد. بطور كلي طبق آزمايشات بعمل آمده، كاهش هر 1 درجه سانتيگراد و جلوگيري از افزايش بي‌مورد دماي اتاق، سبب كاهش مصرف سوخت به ميزان 6% مي‌گردد. شير ترموستاتيک از يک حسگر حرارتي براي كنترل خودكار درجه حرارت محلي كه در آن رادياتور نصب شده و يک شير كه از حسگر فرمان مي‌پذيرد، تشكيل شده است. دماي مورد نياز هر اتاق با چرخاندن كلاهک ترموستات قابل تنظيم است.
هنگامي كه دماي اتاق بر اثر گرماي خروجي از رادياتور و يا هر منبع توليد گرماي خارجي (مانند تابش خورشيد، افزايش تعداد ساكنين و يا تجهيزات و لوازم برقي) افزايش يابد و در محدوده تنظيم دماي ترموستات قرار گيرد، ترموستات به شير فرمان داده و جريان آب گرم در رادياتور را كاهش مي‌دهد و از افزايش گرماي اتاق توسط رادياتور جلوگيري مي‌كند. در نتيجه ضمن تأمين شرايط آسايش مطلوب براي ساكنين اتاق، كاهش مصرف انرژي و هزينه‌هاي سوخت مصرفي را نيز برآورده مي‌كند. چنانچه از شيرهاي ترموستاتيک بر روي رادياتور استفاده نشود، در اينصورت دماي هواي اتاق افزايش مي‌يابد تا اينكه شرايط اتاق در حالت نامطلوبي قرار گيرد. در نتيجه ساكنين اتاق مجبور به بازكردن پنجره‌ها مي‌شوند و اين امر سبب مي‌شود كه هزينه پرداختي صرف گرم كردن هواي بيرون خانه شود و به هدر رود.
انواع ترموستات
بررسي‌هاي به عمل آمده نشان دهنده‌ي اين است كه هزينه‌ي خريد و نصب شيرهاي ترموستاتيک رادياتور نهايتا طي دو دوره سرما از محل صرفه‌جويي در هزينه سوخت مصرفي قابل برگشت خواهد بود.
ترموستات از اجزاء مختلفي نظير سنسور، كلاهک تنظيم، شاخص و فنر تشكيل شده است. سنسورها داراي انواع مايع، گاز و واكس (wax) هستند كه هركدام داراي فناوري خاص خود مي‌باشند و با تاثيرپذيري سنسور از دماي محيط و انبساط يا انقباض مايع و يا گاز درون آن و درنتيجه تاثير بر شير، آب ورودي به رادياتور را كنترل مي‌كنند. براي اينكه ترموستات بتواند به بهترين نحو ممكن دما را حس نمايد در محل‌هايي كه رادياتور در محفظه يا زواياي محدود قرار دارد و يا اينكه اجبارا پوشش روي آن قرار داده شده است از ترموستات با سنسور بيروني استفاده مي‌شود. سنسور اين ترموستات مي‌تواند برحسب نياز تا 8 متر از رادياتور فاصله داشته باشد. البته ممكن است اعداد مذكور با توجه به ساخت ترموستات و مشخصات سازنده متفاوت باشند. در هر صورت اعداد مذكور جنبه راهنمايي دارند و معمولا شرايط محل نصب و نوع رادياتور ميزان دماي نهايي و واقعي را تعيين مي‌نمايد. تنظيم ترموستات برروي عدد 3 و دماي حدود 21 درجه سانتيگراد سبب مي‌شود تا هواي اتاق مطلوب و دلپذير باشد. در بعضي از ترموستات‌ها علاوه بر امكان تنظيم در حالت حداقل دما (*) امكان قطع كامل جريان آبگرم (0) نيز موجود مي‌باشد.
در اماكن عمومي و محيط هاي خاصي كه احتياج به ثابت نگه‌داشتن دما در يک درجه و يا محدوده‌اي از درجه حرارت محيط مي‌باشد، مي‌توان از ترموستات با سنسور محدودشونده استفاده كرد. بوسيله اين ترموستات مي‌توان دماي محيط را در حداقل و حداكثر دماي تنظيم شده محدود نمود و امكان تغيير دما توسط افراد غير مسئول ممكن نخواهد بود. همچنين مي‌توان براي جلوگيري از سرقت از قفل مخصوص ترموستات نيز استفاده كرد.
انواع شير
شيرهاي معمولي رادياتور از نظر عملكرد داراي تعريفي كلي هستند كه شامل مسدود و يا باز نمودن جريان آب مي‌باشد. ولي شيرهاي ترموستاتيک رادياتور بگونه‌اي ساخته شده‌اند كه بمنظور تنظيم دما توسط ترموستات، امكان عبور جريان هاي مختلف را فراهم مي‌كنند. يكي از قابليت‌هاي مهمي كه در برخي از شيرهاي ترموستاتيک رادياتور وجود دارد امكان تنظيم اوليه جريان آب (Presetting) مي‌باشد كه در صورت مجهز بودن شير به اين سيستم مي‌توان با تغيير سطح مقطع جريان آب و ايجاد افت فشار، حداكثر آب ورودي به رادياتور را محدود كرد. لازم به ذكر است در ساختمان‌هاي با سيستم آبگرم مركزي به سبب ارتفاع طبقات و يا فاصله واحدها از مركز حرارتي معمولا توزيع گرما در تمام نقاط يكسان نخواهد بود، در نتيجه واحدهاي نزديک به موتور خانه براي رهايي از افزايش گرماي اتاق مجبور به بازكردن پنجره‌ها مي‌شوند و واحدهاي دورتر و يا در طبقات بالا بعضاٌ از وسايل و امكانات گرمايشي جانبي استفاده مي‌نمايند. در اين حالت مي‌توان با استفاده از شيرهاي ترموستاتيک رادياتوري كه مجهز به سيستم تنظيم اوليه مي‌باشند، جريان هاي مختلف آب در رادياتورهاي طبقات مختلف ايجاد كردبراي استفاده مطلوب و بهينه از ترموستات و همچنين كاهش اثرات مربوط به گرماي شير و لوله‌هاي سطحي و هواي اطراف رادياتور بر عملكرد شير ترموستاتيک رادياتور بايد ترموستات بصورت افقي نصب شود. براي اين منظور و باتوجه به نحوه قرارگرفتن لوله‌هاي ورودي آب رادياتور، از شيرهاي مختلف زير برحسب شرايط استفاده مي‌شود:
شير زاويه‌دار:
هنگاميكه لوله ورودي آب به رادياتور از ديوار پشتي باشد.
شير زاويه‌دار راست:
هنگاميكه لوله ورودي آب به رادياتور از زمين و سمت راست رادياتور باشد.
شير زاويه‌دار چپ:
هنگاميكه لوله ورودي آب به رادياتور از زمين و سمت چپ رادياتور باشد.
شير زاويه‌دار معكوس (UK):
اين مدل براي تمامي حالات فوق قابل استفاده مي‌باشد با اين تفاوت كه ترموستات بصورت افقي و در امتداد رادياتور قرار مي‌گيرد. (در سه حالت قبل ترموستات بصورت افقي ولي عمود بر امتداد رادياتور قرار مي‌گرفت.)
شير مستقيم:
هنگاميكه لوله ورودي آب به رادياتور از ديوار جانبي مستقيما به رادياتور وارد شود.
استانداردها و قوانين
مهم‌ترين مقررات در اين زمينه، مبحث 19 مقررات ملي ساختمان مي‌باشد كه نصب شيرهاي ترموستاتيک بر روي رادياتور را در تمامي ساختمان هاي نوساز اجباري كرده است. سازمان بهينه‌سازي مصرف سوخت درنظر دارد نصب شيرهاي ترموستاتيک بر روي رادياتور را در تمامي ساختمان هاي كشور اجباري كند. درحال حاضر اين سازمان با اجراي سياست هاي تشويقي براي نصب شيرهاي ترموستاتيک رادياتور، يارانه پرداخت مي‌كنداز نكات بسيار مهم در استفاده از شيرهاي ترموستاتيک رادياتور با توجه به تنوع مدل از سوي سازندگان مختلف دارا بودن استانداردهاي معتبر در اين زمينه مي‌باشد. براي دستيابي به 20% صرفه‌جويي در مصرف سوخت بايد شيرهاي ترموستاتيک رادياتور استاندارد بين‌المللي (EN-215) را اخذ كرده باشند.
مزاياي استفاده از شيرهاي ترموستاتيک رادياتور:
امكان برقراري دماي ثابت در اتاق تنظيم دماي دلخواه در اتاق به منظور تأمين شرايط آسايش
كاهش استهلاک سيستم گرمايش توزيع متعادل حرارت
20% كاهش مصرف سوخت و هزينه‌هاي مربوطه
